Populaire berichten

vrijdag 6 september 2019

De Westerse filosofie door Peter Weeda, deel 5 (Hellenisme)



  Hellenisme (334-30)
De te vroege dood van Alexander de Grote belette het ontstaan van een hecht wereldrijk, maar Alexander had grote gevolgen voor de beschaving: hij opende de wereld voor de Griekse of Helleense cultuur. Hij mengde de Helleense beschaving met oosterse beschavingselementen en dat groeide tot een internationale hellenistische cultuur. Hij stichtte steden met een gemengde, multiculturele bevolking; de taal in de hogere kringen van de hellenistische staten was het Grieks. Verscheidene hellenistische staten (Syrië, Egypte, Macedonië) beleefden een tijdlang een hoge geestelijke bloei.
Het zwaartepunt van de Griekse cultuur verplaatste zich binnen enkele decennia van Athene naar de door Alexander gestichte stad Alexandrië, het nieuwe middelpunt van de toen beschaafde wereld. De multiculturele stad groeide uit tot een verzamelplaats van kunstenaars en geleerden en bezat het beroemde Mouseion, de grootste bibliotheek en studiecentrum van de oudheid. Voor de beoefening van de wijsbegeerte bleef Athene hét centrum. In het Romeinse wereldrijk werd het hellenisme een hoofdbestanddeel van de Romeinse cultuur. Men hoorde pas bij de Romeinse elite als men een grote kennis van de Griekse beschaving had en naast Latijn ook Grieks sprak.
De Hellenistische wereldbeschouwing wordt meer gekenmerkt door antropocentrisme dan door theocentrisme.
Het hellenisme heeft filosofische scholen voortgebracht als die van de cynici (Diogenes), de Epicureërs (Epicurus), de Stoïcijnen (Zeno, Cicero, Marcus Aurelius), het Neoplatonisme (Plotinus).
 ·      Seneca (4 vc-65 nc)
Het leven is niet te kort, welnee. We verspillen veel tijd met zoeken naar luxe en desinteresse.
Wie zijn heden verprutst, is de slaaf van zijn toekomst."
"Erger dan de oorlog is de angst ervoor."
Seneca behoort, met Marcus Aurelius en Epictetus, tot de prominente aanhangers van de Stoa, de school van de stoïcijnse filosofie. Voor deze filosofen is ‘leven naar de natuur’ het principiële uitgangspunt, waarbij ‘natuur’ moet worden opgevat als een ideale orde (kosmos), die wordt bestierd door de rede (logos). Beroemd is Seneca om zijn Dialogen en Brieven aan Lucilius.
Seneca wordt geboren in Córdoba, in de Romeinse provincie Hispania, maar klimt al snel op tot de hoogste ambtelijke kringen in Rome. Door keizer Claudius wordt hij verbannen naar Corsica, waar hij zijn studie van de stoïcijnse filosofie begint en drie troost-essays schrijft (Consolationes). Hier begint hij de stoïcijnse apatheia toe te passen, een loskomen van emoties die onze voorstellingen vertroebelen. Dat is geen passieve apathie in de moderne zin van het woord, maar een opdracht geestelijke balans vinden door te leven volgens de wetten van de natuur en kosmos. Zo ‘troost’ hij een moeder met het verlies van haar zoon, door te wijzen op het feit dat alles in het universum een keer sterven moet.
Uit deze radicale cognitieve houding volgen ook de deugden respect en welwillendheid jegens ieder menselijk wezen, die allen hun plek hebben in de kosmos. Zo verzet Seneca zich ook tegen de inhumane behandeling van slaven en betoont hij zich een tegenstander van gladiatorenspelen en oorlog in het algemeen.
Seneca mag terugkeren naar Rome om de jonge Nero op te voeden en wordt later zijn adviseur. In 65, verdacht van een complot, dwingt de keizer hem zelfmoord te plegen. De dood van Seneca leeft voort als hoogtepunt van stoïcijnse zelfbeheersing, mede dankzij Tacitus beschrijving. Tot het eind is Seneca waardig, troost zijn vrouw en spreekt vermanend tegen zijn in huilen uitgebarsten vrienden: ‘Waar zijn jullie filosofische maximes, de voorbereiding van zo vele jaren studie tegen het kwaad dat komt?’
·      Francis Bacon (1561 – 1626)
Door kennis is de mens in staat zijn wereld vorm te geven, volgens Francis Bacon, want "kennis is macht". Voordat de mens tot kennis kan komen, moet hij zich echter eerst ontdoen van vooroordelen en drogbeelden (idola).
Hij was een pionier in de wetenschappelijke revolutie door het ontwikkelen van een wetenschappelijke methode. Door het doen van waarnemingen en het verrichten van experimenten zou de mens tot kennis van de wetten van de natuur kunnen komen. Eerst kijken en feiten verzamelen, dan pas conclusies trekken. Wie de wetten van de natuur eenmaal kent, kan haar beheersen, volgens Bacon. Dit beheersingsideaal keert bij Bacon terug in zijn gewaagde utopie, Nova Atlantis, waarin hij een samenleving beschrijft die op zuiver wetenschappelijke leest is geschoeid. Volgens Bacon zouden de technologische ontwikkelingen zorgen voor beheersing en aanpassing van de natuur, wat zou leiden tot vermeerdering van gezondheid, rijkdom en het menselijk geluk. Hear, hear!
...

Geen opmerkingen: