Een zinvol leven, dat wil iedereen. Maar hoe? De zinzoeker geeft antwoord. Vandaag een vraag van een lezer wier agenda vol staat met zinvolle activiteiten, maar toch 'geen volledige zingeving ervaart'.
PETER HENK STEENHUIS
Vraag
Ik ben een vrouw van 56 jaar met een partner en een nog thuiswonende dochter. Ik werk fulltime als zelfstandige ondernemer, ik speel in een amateurorkest, zit op dansles en yoga, eet gezond en kook altijd zelf, loop hard. Daarnaast doe ik vrijwilligerswerk: ik zit in het bestuur van een woningvereniging en ben gastspreker op scholen.
Wie naar mijn leven kijkt, zal zeggen dat ik hier volop zingeving uit zal halen. Toch knaagt bij mij twijfel: is dit wel de juiste zingeving, zie ik iets over het hoofd of mis ik iets? Zou ik niet veel meer energie moeten steken in andere dingen zoals mijn gezin, mensen die me dierbaar zijn (familie, vrienden) of innerlijke rust of wat dan ook. Hoe kan het dat ik geen volledige zingeving ervaar in een leven dat van buitenaf volledig zingevend lijkt?
Drukbezette zinzoeker
Antwoord
Uit uw vraag maak ik onmiddellijk één ding op: u leidt een druk bestaan. Ik zou daarom zeker niet méér energie steken in nóg meer zaken, behalve als u andere zaken streept. En om daarin een goede keuze te leren maken, zou ik aanraden te leren niets doen. Omdat wij allemaal doeners zijn geworden, is niets doen voor ons, moderne mensen, misschien wel het moeilijkste dat er is.
Actie is buitengewoon verleidelijk. Wij hadden jarenlang in onze keuken een kaart op de schouw staan met de tekst: Nothing is more satisfying than crossing things off the list. Niets bevredigt meer dan je lijstje afvinken. Ik heb weleens halverwege de werkdag een lijstje gemaakt waarop zaken stonden die ik al gedaan had, alleen om het genoegen te smaken ze van m'n lijstje te kunnen afstrepen.
Het citaat is zo beroemd geworden, omdat iedereen wel aanvoelt dat dit eigenlijk ridicuul is. Want uiteindelijk levert het een onbevredigend gevoel op - vraag dit maar aan verpleegkundigen, die massaal het idee hebben niet meer voor een patiënt te mogen zorgen, maar lijstjes te moeten afvinken. Ook zij kennen uw vraag: is dit wel de juiste zingeving?
Dat wij zo graag in actie komen, komt volgens de hedendaagse Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han doordat wij onszelf de hele dag zien als een soort potentiële arbeidskracht. Dat ontkennen we graag, want bij arbeidskracht denken we aan een baas en een arbeider die doet wat hem wordt opgedragen. En we hebben toch meer vrije tijd dan ooit, denken we, dus dan ben ik geen potentiële arbeidskracht, zeker niet de hele dag.
Han meent van wel, juist doordat we onze eigen baas zijn geworden, zijn we onszelf gaan uitbuiten. Wij zijn niemands ondergeschikte, maar in feite zijn we onze eigen ondergeschikte. Volgens Byung-Chul Han leidt deze vrijheid van autoriteit niet tot echte vrijheid, maar laat ze vrijheid en dwang samenvallen. Naar Hans idee is dit de oorzaak van burn-out en depressiviteit. Of in uw geval tot twijfel over de juiste zingeving, wat hier een voorstadium van kan zijn. Daarom is uw vraag zinnig: door u op uw leven te bezinnen, kunt u mogelijk erger voorkomen.
Doordat we leven tegenwoordig opvatten als iets doen - een onderneming runnen, dansen, yoga, musiceren, koken, vrijwilligerswerk - zijn we niets doen gaan opvatten als een tekortkoming, waar we zo snel mogelijk korte metten mee moeten maken. We zien niets doen als een onvermogen, een weigering, een afwezigheid. Maar niets doen heeft zijn eigen logica. Je gaat niet snel op je werk niets doen, dat is niet de juiste plek, niet het juiste tijdstip. En ook middenin een vrolijk gezelschap dat een geanimeerd gesprek voert, valt niets doen uit de toon.
'Niets doen' is een vreemd woordpaar, want 'doen' klinkt erg actief, maar we hebben voor 'niets doen' nauwelijks een betere term. Men noemt het wel 'inactiviteit', en die is geen zwakte, maar heeft een eigen kleur, sfeer en gevoel.
Voor onze betovergrootouders was dit vanzelfsprekend, zij zouden nooit van inactiviteit spreken maar konden wel goed 'niets doen', wat ze bijvoorbeeld 'schemeren' noemden. Het woord 'schemeren' stamt uit de tijd dat licht nog schaars was en duur, en mensen er het liefst zo lang mogelijk mee wachten het te ontsteken. Zo ontstond er een gewoonte dagelijks een tijdje voor je uit te staren, de duisternis te zien opkomen. Woonde je aan een bosrand, dan was dit ook het uur dat de reeën zich lieten zien. Men zat en keek, meestal werd er weinig gezegd. Dit overgangsritueel ging verloren met de komst van kunstlicht. Kunnen we nu de letters niet meer goed lezen, dan staan we op, doen het licht aan en gaan weer verder met waar we mee bezig waren.
Ik heb een simpel en goedkoop advies: ga schemeren. Als u het niet precies weet, zoekt u even op wanneer de zon ondergaat, dat is het tijdstip dat de schemer aanvangt. Ga zitten, voor het raam of op het balkon of in de tuin. Kijk. Maakt niet uit naar wat, hoe langer u kijkt hoe meer u ziet - terwijl het donker wordt. Kans is groot dat u onrustig wordt, en binnen mum van tijd weer opstaat, bijvoorbeeld om te noteren wat u nog moet doen.
Kan gebeuren. Probeer dan de volgende dag iets langer te blijven zitten. Tegen de tijd dat u rustig de nacht kunt zien vallen, u geniet van uw inactiviteit, wordt het u vanzelf duidelijk welke activiteiten u nog zinvol vindt Zo bespaart u op alle mogelijke manieren energie.
