 |
| Simon Blackburn |
Uit boek Blackburn – Denk!.
Er is het determinisme, het verleden bepaalt de toekomst. Daar hebben wij (de mens) geen invloed op. Een mens heeft dus geen vrije wil maar is een puppet. Dit vinden de harde deterministen ofwel de incompabilitisten. Wat is hiertegen in te brengen?
Nou, bv. de kwantumfysica. Of een klein deeltje vervalt of niet is totaal toevallig. Maar dat blijkt geen weerlegging, want als er ergens in mijn hersenen op microniveau iets gebeurt heb ik daar geen invloed op. Toeval blijkt dan even meedogenloos als noodzaak.
Een andere weg dan. Ik ben vrij omdat mijn bewustzijn me vertelt dat ik vrij ben. Schopenhauer ontkracht dit. Je kunt je niet van causaliteit bewust zijn terwijl het er wel degelijk is. Ik zou nu op ballet kunnen gaan, maar doe dat niet omdat de mogelijkheid feitelijk niet bestaat.
Nog een andere kans: er is nog een ander niveau, een soort Ik. Er komt allerlei info binnen maar dat echte Ik in de controlekamer neemt de beslissingen. Dat wordt spottend wel The ghost in the machine genaamd. Dat Ik ontkomt niet aan de problemen van gewone dingen. Het fysieke systeem is een gesloten systeem, dus is een fysieke oorzaak nodig om een fysiek gevolg te krijgen (noot PW: dit vind ik een minder overtuigend bewijs, daar ga ik later nog wel iets mee doen).
Dan de manier van de compatibilisten. Ja, zeggen die, er is causaliteit, maar! Hersenen hebben modules (een scanner, een opmerker, een beslisser, een informaticus et cetera) die samenwerken om tot een respons te komen. Gesteld: dat leidt tot een akelige beslissing, je gooit een hond uit het raam want je vindt hem vervelend. Daar kan ik dan toch niets aan doen? Maar dat levert wel een reactie op. Het baasje zal niet aarzelen in te grijpen. Dus wordt de interne evaluator bijgesteld. Voortaan doen we dit niet meer. Een ondersteuning van: met domme mensen kan ik niets, maar met luie wel, want die kunnen veranderen. Dit is een begin om te laten zien dat er geen tegenstijdigheid is tussen determinisme en verantwoordelijkheid. Dit vinden de zachte deterministen. Kant leverde hierop kritiek door te zeggen dit de vrijheid van een klok is en geen echte vrijheid. En hij heeft wel wat gelijk want het beeld is niet fundamenteel veranderd. Hier komen we later op terug. Wel iets getemperd, mensen veranderen hun gedrag wel degelijk op basis van nieuwe info. Spinoza brengt de toegenomen vrijheid graag in relatie met toegenomen kennis en begrip. Ik denk dat het standpunt van Victor Hooftman ook hier ergens ligt. Aanvullend: je kunt pech hebben en geen redelijke invloed hebben op wat gebeurt, maar er is ook iets als vallen binnen de horizon. Een pianist kreeg lof omdat hij zoveel talent had en antwoordde: Zeker, en hoe meer ik studeer hoe meer geluk ik krijg.
Een andere invalshoek. Door een strak determinisme verliezen we iets essentieels uit ons bestaan. Namelijk mijn houding tov de andere mens. Op het eerste gezicht kan je zeggen als iemand schuldig worden geacht als ze iets slechts doen dit een hardvochtige opstelling is. Als je meer begripvol bent is toch immers veel beter? Dat is een stap naar fatsoen. Hiermee objectiveer je mensen echter wel en snijd je een deel van hun mens-zijn af.
Dan het noodlot. Een beroemd verhaal: iemand ziet de dood en de dood ziet hem ook en kijkt verbaasd. De man schrikt en vlucht zo snel als hij kan heel ver weg. ’s Avonds komt hij daar de Dood weer tegen en die zegt: ja, ik was al verbaasd dat ik je vanochtend ver weg zag, terwijl wij hier nu een afspraak hebben. De toekomst ligt vast, dus berust maar in je lot en doe niets. Dit wordt de parabel van de luiaard genoemd. Het leven is immers geen kijkspel, gebeurtenissen die voortkomen uit de schoot van de tijd zijn afhankelijk van wat we doen. De controle van binnenuit. Bovendien is de toekomst misschien wel niet vast, maar zijn er vele mogelijkheden. Voor fatalisme is geen filosofische of rationele rechtvaardiging, al zijn we in sommige gevallen machteloos en vervallen we in dat soort gevallen natuurlijk in een soort karma denken (waarmee ik niet zeg dat er geen karma is).
Dus dit boek afrondend: het is niet de keus tussen een heerlijk vrij zwevende ziel en anderzijds een machine die voortrijdt over een spoor. Zoals Wittgenstein zegt: het is vernederend voorgesteld te worden als een lege tube die door een geest wordt opgeblazen. Flexibiliteit is hier het sleutelbegrip.
Een andere kant laat mijn held Dennett zien, ik ga dit later verder uitwerken maar hele in het kort, er zijn verschillende levels van vrijheid. Er zijn 4 soorten vrijheid: darwiniaans (enkel instinct), skinneriaans (vissen – proberen soorten gedrag uit), popperiaans (uitgebreide cognitieve vermogens, stellen mogelijke acties voor) en gregoriaans (mens – importeren via cultuur geteste en goede ideeën en enten daarop gedrag). Taak filosofie: brug slaan tussen manifeste wereldbeeld (tafels bestaan en dat is echt) en wetenschappelijk wereldbeeld (zwarte gaten en de rest is illusie). Natuurlijk hebben mensen vrije wil. We krijgen impulsen, vrije wil staat niet los van keten van oorzaken, we wegen redenen af en maken keuze.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten