Een eeuw lang mensen ontwikkelen - Gurdjieff en Ouspensky - Koorddanser
In de eerste helft van de vorige eeuw, bijna een eeuw geleden dus, bracht Piotr Ouspensky een heel nieuw idee naar West Europa om de mens te helpen bij de innerlijke ontwikkeling. Hij baseerde zich op de gedachten van Georgi Gurdjieff. In Nederland is dit gedachtegoed niet meer zo levend als bijvoorbeeld in Groot-Brittannië. Daar is in menige spirituele boekenkast nog wel een plankje voor alles wat met Gurdjieffs en Ouspensky's De Vierde Weg te maken heeft. Michiel Koperdraat vertelt over deze nu bijna een eeuw oude spirituele traditie die verrassend actueel blijkt.
De Vierde Weg is dus een ontwikkelingsmethode voor het dagelijks leven. Het is de combinatie van drie traditionele ontwikkelingswegen: die van de Rede (de filosoof of denker), die van het Gevoel (de monnik of toegewijde) en die van het Lichaam (de fakir of yogi). Deze drie Wegen maken elk afzonderlijk zelfrealisatie mogelijk door de verkeerde werking van onze geest te elimineren. Ze zijn in onze moderne maatschappij echter niet heel praktisch uitvoerbaar. Weinigen kiezen bijvoorbeeld nog voor een kloosterleven, een van de wegen van hart en toewijding. De Vierde Weg is praktischer in onze situatie met werk, gezin en verplichtingen. We kunnen deze oorspronkelijke drie wegen namelijk gelijktijdig beoefenen (als 'vierde weg') en dan zuiveren we onze drie geestelijke centra (die van de Rede, het Gevoel en de Beweging) van hun verkeerde werking. Het wakker waarnemen en herwaarderen van wat zich in de drie centra van onze geest afspeelt, is de aanvang van het innerlijke werk. Vervolgens kunnen we de beperkende en onszelf belastende (en dus ongelukkig-makende) gewoonten achter gaan laten, want die kunnen slechts in onbewustheid bestaan.
Gurdjieff en Ouspensky
Piotr Ouspensky (1878 – 1947) was een Russisch filosoof. Zijn leermeester was mysticus Georgi Gurdjieff (1866 – 1949) waarmee hij een aantal jaren intensief samenwerkte. Ze kregen vele volgelingen in vele landen. De kern van de leerstellingen van Gurdjieff en Ouspensky wordt De Vierde Weg genoemd, de weg die in het dagelijks leven kan worden gevolgd en beoefend door toepassing van kennis.
Ouspensky schreef een aantal boeken waarvan 'Op zoek naar het wonderbaarlijke' ('In Search of the Miraculous') zijn meest bekende is. De essentie van wat hij wilde overdragen op het gebied van innerlijke ontwikkeling is echter nog het beste te lezen in het relatief kleine boekje 'De mens en zijn mogelijke evolutie' ('The Psychology of Man's Possible Evolution') dat hij vlak voor zijn dood schreef. Hierin is het stelsel van De Vierde Weg zeer compact weergegeven. In feite staat hier alles in wat we nodig hebben, om te bestuderen en te volgen, teneinde een werkelijk bewust mens te worden.
Ouspensky schreef een aantal boeken waarvan 'Op zoek naar het wonderbaarlijke' ('In Search of the Miraculous') zijn meest bekende is. De essentie van wat hij wilde overdragen op het gebied van innerlijke ontwikkeling is echter nog het beste te lezen in het relatief kleine boekje 'De mens en zijn mogelijke evolutie' ('The Psychology of Man's Possible Evolution') dat hij vlak voor zijn dood schreef. Hierin is het stelsel van De Vierde Weg zeer compact weergegeven. In feite staat hier alles in wat we nodig hebben, om te bestuderen en te volgen, teneinde een werkelijk bewust mens te worden.
Essentie, persoonlijkheid en identificatie
De Vierde Weg volgens Gurdjieff gaat ervan uit dat de mens als individu een aangeboren essentie heeft en een verworven persoonlijkheid. Het verschil ertussen is belangrijk. Tot onze essentie behoren al onze individuele eigenschappen die we bij geboorte meekregen: onze mogelijkheden en talenten en onze beperkingen en handicaps. Ook onze geaardheid (natuur) behoort ertoe. Niets van onze essentie is in dit leven verworven. Onze persoonlijkheid daarentegen is geheel verworven. Hiertoe behoort alles wat is aangeleerd en opgedaan, zoals cultuur en taal, moraal, gedrag en vele functionele verworvenheden. Onze persoonlijkheid is onmisbaar 'werkgereedschap' om te kunnen bestaan in de ons omringende wereld. Wat er echter gebeurt, is dat we ons in onbewustheid identificeren met verworvenheden. We zien ze als datgene wat we zouden zijn. Deze identificaties creëren onze identiteit, ons ego, en werken nog meer conditioneren in de hand. Er kan zo een identificatie-cluster ontstaan, waardoor onze aangeboren essentie bedekt raakt en niet meer wordt gekend. Dan leven we niet naar onze essentie, maar vanuit ons zelfbeeld. Je kunt ook zeggen: we leven niet naar waar we voor 'bedoeld zijn'. Uiteindelijk kan dit tot een diep gevoelde onvrede leiden (bijvoorbeeld in een midlifecrisis), maar ook leiden tot een ongebreideld najagen van roem of rijkdom.
Vier bewustzijnsstaten
De Vierde Weg kent de mens vier bewustzijnsstaten toe volgens Gurdjieff : slaap, wakende slaap, Zelfbewustzijn en Objectief bewustzijn. Naast de nachtelijk slaap verkeren we doorgaans in de wakende slaap en dat noemen we normaliter wakker zijn. In de staat van wakende slaap leven en handelen we vanuit de vele ikken die door identificaties ontstaan. Deze ikken wisselen elkaar af (overigens onopgemerkt, want van elkaar gescheiden door 'buffers') en vormen gezamenlijk ons ego. (Ouspensky gebruikte de term ego niet, want nog niet in de mode).
Door gedurende de dag onze ikken en hun wisseling van de wacht waar te nemen, kunnen we de mechaniciteit van ons denken, voelen en handelen gaan zien én overstijgen. Dit kan op den duur leiden tot de staat van Zelfbewustzijn, waarin we een duurzaam 'ik en wil' realiseren. Vanuit die staat is het mogelijk om naar onze essentie te leven, dus naar hoe we 'bedoeld' zijn, innerlijk verankerd en met onze persoonlijkheid als 'werkgereedschap'. Wat normaal als zelfbewustzijn wordt gezien, is iets anders dan wat er in De Vierde Weg mee wordt bedoeld. Dat kunnen we beter ego-bewustzijn noemen.
Vanuit Zelfbewustzijn – wat door langdurig praktiseren van kennis te realiseren is – opent zich de mogelijkheid van groei naar Objectief bewustzijn. Ouspensky beschrijft dit slechts minimaal, maar we kunnen ons voorstellen dat het hier gaat om een staat van bewustzijn waarin 'ik en de ander/het andere' in de ruimste zin van het woord niet langer als afgescheiden van elkaar wordt ervaren, maar als één, omdat de menselijke ervaring van dualiteit in hoogste essentie een illusie is.
Door gedurende de dag onze ikken en hun wisseling van de wacht waar te nemen, kunnen we de mechaniciteit van ons denken, voelen en handelen gaan zien én overstijgen. Dit kan op den duur leiden tot de staat van Zelfbewustzijn, waarin we een duurzaam 'ik en wil' realiseren. Vanuit die staat is het mogelijk om naar onze essentie te leven, dus naar hoe we 'bedoeld' zijn, innerlijk verankerd en met onze persoonlijkheid als 'werkgereedschap'. Wat normaal als zelfbewustzijn wordt gezien, is iets anders dan wat er in De Vierde Weg mee wordt bedoeld. Dat kunnen we beter ego-bewustzijn noemen.
Vanuit Zelfbewustzijn – wat door langdurig praktiseren van kennis te realiseren is – opent zich de mogelijkheid van groei naar Objectief bewustzijn. Ouspensky beschrijft dit slechts minimaal, maar we kunnen ons voorstellen dat het hier gaat om een staat van bewustzijn waarin 'ik en de ander/het andere' in de ruimste zin van het woord niet langer als afgescheiden van elkaar wordt ervaren, maar als één, omdat de menselijke ervaring van dualiteit in hoogste essentie een illusie is.
Zelfherinnering
De Vierde Weg stelt dat we onszelf niet goed kennen en dat we ons daarvan niet bewust zijn. We doen de meeste dingen mechanisch en we identificeren ons voortdurend met denkbeelden, gevoelens en situaties. Als gevolg daarvan overkómt ons alles. In wakende slaap zijn we onbewust in die zin dat we ons Zelf niet herinneren. We moeten dus in zelfherinnering komen. Een werkbare omschrijving van zelfherinnering is: 'in elke situatie met volle aandacht aanwezig zijn, in een voelende waarneming van mijzelf'. Ons waarnemen 'naar buiten' en 'naar binnen' integreert dan. Zelfherinnering en zelfwaarneming laten ons zien dat we meestal niet wakker zijn en met de aandacht 'naar buiten' onszelf dus vergeten. Op de momenten dat we wel even wakker zijn, zien we dat we wederom in wakende slaap waren. Pas als we ten diepste onderkennen dat we innerlijk verdeeld, onvrij en niet verankerd zijn, kan ontwikkeling van Zelfbewustzijn beginnen. Soms is een schok nodig om dit te beseffen, maar dit besef kan ook geleidelijk ontstaan door niet aflatend onszelf waar te nemen. Dan wordt duidelijk hoe het met ons innerlijk is gesteld.
Bewust neutraal waarnemen en het volgen van de kennis die we dan opdoen, zal onze zelfherinnering frequenter en langduriger maken. Het zal in ons leven vanzelfsprekender worden. De discipline bestaat uit het autonoom in praktijk brengen van wat we werkelijk weten. Als we innerlijk in éénheid komen, in zelfbewustzijn, komen we in vrede en houden we niet-geïdentificeerd van onszelf en anderen, wat we ook denken met ons hoofd, wat we ook voelen in ons hart en hoe we ook handelen.
Bewust neutraal waarnemen en het volgen van de kennis die we dan opdoen, zal onze zelfherinnering frequenter en langduriger maken. Het zal in ons leven vanzelfsprekender worden. De discipline bestaat uit het autonoom in praktijk brengen van wat we werkelijk weten. Als we innerlijk in éénheid komen, in zelfbewustzijn, komen we in vrede en houden we niet-geïdentificeerd van onszelf en anderen, wat we ook denken met ons hoofd, wat we ook voelen in ons hart en hoe we ook handelen.
De mogelijke evolutie van de mens
Is De Vierde Weg van Gurdjieff en Ouspensky nog wel van deze tijd? Zeker. Meer dan ooit zelfs, want onze tijd biedt vele voordelen: we verwierven individuele vrijheid, vele dogma's en taboes zijn verdampt en er zijn legio informatie- en communicatiemogelijkheden. Anderzijds is de moderne mens in de huidige 'maakbare wereld' toch niet méér naar zijn essentie gaan leven en identificeert hij zich (individueel en collectief) als nooit tevoren met trends, hausses en overtuigingen op allerlei maatschappelijk en spiritueel gebied. De mens lijkt de laatste eeuw dus niet wákkerder geworden. Alleen een werkelijk besef van zijn mogelijke ontwikkeling kan maken dat hij de onbewustheid van denken, voelen en handelen zal kunnen overstijgen.
Samenvattend: waarneming en herwaardering van wat zich in onze geest afspeelt, is de aanvang van het noodzakelijke proces van zelfkennis opdoen, waar Gurdjieff en Ouspensky over spraken. We kunnen die kennis in zelfherinnering waarmaken (realiseren) in situaties als werk, gezin en dagelijkse bezigheden. Zo komt er in ons leven een evenwichtige en innerlijk vrijmakende ontwikkeling op gang, gestadig en in ons eigen tempo, uitgaande van de mogelijke evolutie van de mens. In tegenstelling tot wat veelal wordt gedacht, is de mens nog niet uit-geëvolueerd!
Samenvattend: waarneming en herwaardering van wat zich in onze geest afspeelt, is de aanvang van het noodzakelijke proces van zelfkennis opdoen, waar Gurdjieff en Ouspensky over spraken. We kunnen die kennis in zelfherinnering waarmaken (realiseren) in situaties als werk, gezin en dagelijkse bezigheden. Zo komt er in ons leven een evenwichtige en innerlijk vrijmakende ontwikkeling op gang, gestadig en in ons eigen tempo, uitgaande van de mogelijke evolutie van de mens. In tegenstelling tot wat veelal wordt gedacht, is de mens nog niet uit-geëvolueerd!
Michiel Koperdraat (1956) is musicus, muziekdocent en spiritueel filosoof. Hij vertelt graag over de
Michiel Koperdraat
essentie van innerlijke ontwikkeling en zelfrealisatie. Hij schrijft de website Zelfkennis.nu en geeft interactieve lezingen en organiseert studiedagen. Dit jaar startte hij in Groningen 'Universana', een leergang voor hoofd, hart en handen. Dit innerlijke bevrijdingstraject combineert De Vierde Weg met Vedische uitgangspunten en biedt een 'handleiding' om tot volledige bloei en zelfrealisatie te komen. (www.zelfkennis.nu, www.universana.nl)
Meer: Gurdjieff en Ouspensky.
(Illustratie: Asaf Braverman, beperiod.com)
Over de auteur
Bovenstaand artikel is geplaatst door de redactie van Koorddanser. Wil je de auteur van dit artikel een bericht sturen, mail dan naar redactie@kd.nl of reageer hier via 'reactie. Uw reactie wordt dan doorgestuurd.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten