Bernardo Kastrup interview
BERNARDO KASTRUP: 'IK BEN ONTZETTEND DIRECT, DAAROM VOEL IK ME OOK ZO THUIS IN NEDERLAND.'
Filosoof en wetenschapper Bernardo Kastrup wil ons wereldbeeld op zijn kop zetten. De realiteit bestaat niet uit materie, maar uit bewustzijn. 'Dingen buiten het bewustzijn, zijn per definitie theoretische abstracties.'
BAS ROETMAN
Wat is de aard van het universum? De meeste mensen zullen ervan uitgaan dat het universum uit materie bestaat: fysieke deeltjes dus, die weer zijn op te delen in kleinere deeltjes zoals moleculen en atomen. Volgens filosoof en computerwetenschapper Bernardo Kastrup (48) is het tijd om dat idee te vervangen. Niet materie, maar bewustzijn is de grond van de realiteit. En het materialisme is volgens Kastrup niet alleen logisch onverdedigbaar, het maakt ons ook nog eens depressief.
Het boek waarin Kastrup zijn stelling beargumenteert is onlangs in het Nederlands verschenen, Waarom materialisme totale onzin is. Een prikkelende titel, die past bij Kastrups karakter. "Ik ben ontzettend direct", vertelt hij in de tuin van zijn woning in Veldhoven, "daarom voel ik me ook zo thuis in Nederland."
Kastrup werd geboren in Brazilië. Hij werkte een tijdje bij de deeltjesversneller van CERN in Zwitserland, en ging daarna bij Philips aan de slag in Eindhoven. Nu schrijft hij boeken over het idealisme, de filosofische stroming die hij aanhangt. Zijn ideeën vinden een groot internationaal publiek. "Ik heb de komende tijd bijna iedere dag een interview", zegt hij trots maar ook een tikje uitgeblust.
Wat is het materialisme?
"Het materialisme is de gedachte dat de wereld is gemaakt van materie, zaken die je volledig kunt beschrijven op basis van getallen alleen. Als jij met de juiste lijst van getallen komt, van graden Celsius, kilogrammen, meters, dan heb je alles gezegd wat er te zeggen valt over materie.
"Tegenover de kwantiteiten staan de kwaliteiten. Alles wat wij ervaren, het rood van een appel, de smaak van een aardbei, de klank van muziek, dat zijn kwaliteiten. Volgens het materialisme vinden de kwaliteiten allemaal in jouw hoofd plaats, omdat de hersenen - op een manier die we nog altijd niet begrijpen - de kwaliteiten genereren vanuit de kwantiteiten, oftewel de materie."
Hoe meer getallen ik heb om iets te beschrijven, hoe dichter ik kom bij wat het is, zegt het materialisme.
"Juist. De materialist neemt de beschrijving van iets als het ding dat beschreven wordt. Stel je een landkaart voor. Het materialisme zegt dat de kaart hetzelfde is als het land dat de kaart beschrijft. Dat is natuurlijk belachelijk.
"Wat weten we voordat we theorieën en concepten maken? We weten dat bewustzijn bestaat, daar begint het mee. Om iets te kunnen weten moet het al onderdeel zijn van je bewustzijn. Bewustzijn - of subjectiviteit - is het enige aspect van de natuur dat vooraf gaat aan het theoretische. Het bestaat, het is de grond, het enige gegeven dat we hebben. Dingen die buiten het bewustzijn zijn, zijn per definitie theoretische abstracties. We kunnen veronderstellen dat ze bestaan, maar directe kennis is onmogelijk.
"Nu, het materialisme zegt: naast het bewustzijn is er die puur kwantitatieve, materiële wereld. Onze ervaring van die wereld, wat we zien, horen, voelen, is een representatie van die wereld die gemaakt is in onze hersenen. Ik noem dat een verdubbeling van de realiteit: er is datgene waar je mee begint - je bewustzijn - en iets anders, dat niks te maken heeft met bewustzijn maar als het ware achter de wereld van ervaring ligt. Dat is een verdubbeling. De vraag is: heb je die verdubbeling nodig? Mijn stelling is: nee."
Wat stelt u voor als alternatief? Is de wereld gemaakt van onze gedachten?
"Dat is niet de claim. De claim is dat de wereld buiten is gemaakt van iets geestelijks, op dezelfde manier als mijn gedachten geestelijk zijn, of mentaal. Onze innerlijke toestanden, zoals gedachten, emoties, fantasieën, zijn geen materie omdat ze niet in kwantiteiten beschreven kunnen worden. Hoe lang in meters zijn jouw gedachten? Hoe zwaar in kilogram zijn jouw emoties? Je kunt met een lange lijst getallen komen, maar je hebt nog steeds precies niks gezegd over een emotie of ervaring.
"Het idealisme zegt dat de wereld gemaakt is van iets dat vergelijkbaar is met onze eigen ervaringen. Stel je voor: je bent op reis en je staat op een berg. Je ziet de aarde tot aan de horizon. Je weet dat alles wat je kunt zien aarde is. Wanneer alles wat je ziet tot de horizon de aarde is, dan is het een makkelijke aanname dat er verder dan de horizon gewoon meer aarde is.
"Laten we dit vertalen naar bewustzijn. Alles wat we kunnen zien tot de horizon van ervaringen, zijn ervaringen. Verder dan de horizon van persoonlijke ervaringen zien we niet. Wat is dan de vanzelfsprekende conclusie? Dat er meer ervaringen zijn! Niet ervaringen die ik allemaal zelf kan ervaren, maar van dezelfde soort. De materialist zegt: mijn ervaringen bestaan tot mijn eigen persoonlijke horizon, en verderop is het iets totaal anders. Iets dat totaal niet te maken heeft met ervaringen. En zelfs: datgene dat op onverklaarbare wijze ervaring genereert! Dat is waanzin."
Wat er bij mij vanbinnen gebeurt is hetzelfde als de wereld buiten mij?
"Alles vindt plaats in een soort kosmisch bewustzijn. Dat klinkt nogal new-age-achtig, dat weet ik, maar het is wel de juiste beschrijving.
"Je zou ook kunnen zeggen dat de natuur één veld van subjectiviteit is. Je kunt dat ene veld van subjectiviteit ook verbeelden als een rivier. Alle verschillende vormen van het bestaan - inclusief mensen - zijn golven in de rivier. Er is uiteindelijk niets aan de golven behalve de rivier zelf, je kunt de golven niet pakken en uit de rivier halen. Het enige wat echt bestaat is de rivier zelf. Het is alles wat er is, alles wat er ooit was, en alles wat er ooit zal zijn."
Het materialisme heeft er wel voor gezorgd dat we enorme technologische vooruitgang hebben geboekt. Het werkt, zogezegd.
"Dat heeft niks te maken met de metafysica, met de aard van de realiteit. Onder het idealisme kunnen we nog steeds prima wetenschap bedrijven en technologie ontwikkelen.
"Stel je een kind van zes jaar voor dat een computerspel speelt. Hij speelt het spel zelfs zo goed dat hij wereldkampioen wordt. Begrijpt het kind wat het computerspel is? De hardware en software, de transistoren? Nee, hij heeft geen idee. Toch is hij wereldkampioen, waarom? Omdat het verhaal van het spel een 'handige fictie' is die werkt. Dit geldt ook voor technologie. Voor technologen maakt het niet uit wat de aard van de natuur is, zolang het werkt.
"Maar wat zijn de bijwerkingen van materialisme? Depressie, gebrek aan zingeving, gebrek aan empathie, gebrek aan respect voor de natuur, egoïsme, wanhoop."
Waar worden we dan precies depressief van?
"Het idee dat we afgescheiden zijn van anderen en de natuur, dat we opgesloten zitten in ons hoofd. Hoe ervaren we onze eigen identiteit? Als iets dat diep verbonden is met ons bewuste innerlijke leven. Het is alles wat je kent! Toch vertelt het materialisme ons dat de wereld niet gemaakt is van dat bewustzijn, maar dat de wereld gemaakt is van iets totaal anders dan wij. Dat wij anomalieën zijn in de wereld. We begrijpen niet hoe beschadigend dit is. We doen aan zelfmarteling."
U bent in spirituele kringen populair. Wat vindt u daarvan?
"Ik vind het prima, ik heb geen bezwaar tegen spiritualiteit of religie. Ik heb wel bezwaar tegen religieuze instituten die allerlei slechte dingen hebben gedaan, maar niet tegen religie en spiritualiteit zelf. Religie is een intrinsieke, natuurlijke manier van uitdrukking van de mens.
"In de loop der jaren wordt het me ook steeds meer duidelijk dat religies in de kern wijzen naar het idealisme. Ik ging de Bijbel lezen, ook daar vind je het. Lees maar eens Johannes hoofdstuk 1 vers 1: 'In den beginne was het Woord'. 'Woord' is een vertaling van het Griekse woord 'logos'. Maar 'logos' kan ook vertaald worden als geest. In den beginne was de geest, en de geest was God. De geest heeft alles gemaakt. 'Logos' is ook een van de woorden waarmee naar Jezus wordt verwezen, dus de geest kwam als het ware zijn eigen wereld in. Als je met die ogen de Bijbel gaat lezen, dan zie je het idealisme overal terugkomen."
Bernardo Kastrup, Waarom materialisme totale onzin is. Hoe echte sceptici weten dat er geen dood bestaat en hoe zij het leven, het universum en alles tot op de bodem in kaart brengen. Uitgeverij Samsara, 295 blz., € 27,99
Geen opmerkingen:
Een reactie posten