Otto Duintjer is overleden las ik in de Trouw. Ik heb hem nog zien spreken op het Advaita symposium op de Rotterdamse Erasmus universiteit. Al weer in 2000. Waar blijft de tijd. Van dat symposium is een boekje uitgebracht. Met onder andere de tekst van deze professor van de Universiteit van Amsterdam. Dit boekje is al sinds die tijd te koop. Ik heb het even nagekeken. Er zijn nog 34 exemplaren opgeslagen bij het Centraal Boekhuis en nog 7 hier ergens op mijn zolder. Niet veel meer en ze zullen eind van volgend jaar wel uitverkocht zijn. Maar als eerbetoon aan deze professor hier een kerstaanbieding. Vanaf morgen (29 november) voor 9,99 euro in plaats van 12.99 euro.
Klik hier om het boek te bestellen van Otto Duintjer en Douwe Tiemersma
Waarheid zoekt jou meer dan andersom
De Nederlandse filosoof Otto Duintjer heeft het niet zo op denkers die boekenkasten vol kletsen. 'Waarover men niet spreken kan, daarover moet men zwijgen', vindt hij samen met Ludwig Wittgenstein. Slechts enkele inzichten wil hij aan het papier toevertrouwen. Een van de belangrijkste is dat het menselijk bewustzijn iets universeels heeft. Duin tjer keert zich daarmee tegen het vooroordeel dat ons bewustzijn geheel met taal en cultuur zou samenvallen.
Professor Otto Duintjer (1932) is een filosoof die niet gelooft dat je de meest wezenlijke waarheden kan vinden door ze te zoeken. Eerder zoeken die waarheden jou, ondervond hij. Zo kwam hij begin jaren vijftig, tijdens zijn theologiestudie aan de Vrije Universiteit, tot de ontdekking dat hij niet meer kon geloven, terwijl hij nooit had gezocht naar een breuk met het geloof. En zo waren ook de mystieke ervaringen, die hij eind jaren zestig had, niet iets waar hij bewust naar op zoek was geweest. ,,Ik kreeg antwoorden op iets waar ik nooit naar gevraagd had.''
Filosofen zoals Duintjer zoeken naar de waarheid, luidt het cliché. Maar Duintjer vindt niet alleen het woord 'zoeken', maar ook het woord 'waarheid' problematisch. ,,Het lijkt mij beter als je dat woord helemaal weglaat uit ons gesprek'', zegt hij. Toch luidt de titel van zijn jongste boek 'Onuitputtelijk is de waarheid'.
,,Over die titel heb ik ook lang zitten aarzelen'', zegt hij. ,,Het had wat mij betreft ook 'Onuitputtelijk is de werkelijkheid' kunnen heten.''
Ondanks zijn aarzelingen lijkt het ondoenlijk om het woord 'waarheid' geheel te vermijden. Als bovendien iemand iets over dat woord kan zeggen, zou je denken, is het Duintjer. Van 1970 tot 1987 was hij hoogleraar kennisleer en metafysica aan de Universiteit van Amsterdam. Vanaf 1987 tot aan zijn emeritaat in 1997 had hij daar de opdracht filosofie en spiritualiteit. Tegenwoordig is hij betrokken bij de Stichting Filosofie Oost-West. Waarom zou hij dan niet iets over waarheid zeggen?
Duintjer: ,,Omdat de term 'waarheid' gewoonlijk heel anders wordt gebruikt. Filosofen reserveren het begrip doorgaans voor beweringen die wel of niet waar kunnen zijn. Maar de zaak die ik ermee aanduid, is een openbaarwordingsproces, iets dat er telkens weer voor zorgt dat we wat te horen, te zien, te voelen en te overwegen krijgen.''
Dit openbaarwordingsproces gaat volgens Duintjer aan het aanleren van een taal en cultuur vooraf. Daarmee gaat hij in tegen een trend in de filosofie. De filosofie van de laatste eeuw heeft zich vooral geconcentreerd op wat Duintjer talig bewustzijn noemt.
Duintjer: ,,Dat heeft waardevolle inzichten opgeleverd, maar intussen luidt het vooroordeel dat het menselijk bewustzijn niets anders is dan dit talige bewustzijn. Met mensen die met andere begrippenkaders en taalvormen zijn opgegroeid, zou je dan eigenlijk geen bewust contact kunnen hebben.''
,,Wat ik hier tegen inbreng, is dat taal en cultuur zélf bewust worden aangeleerd: je leert het terwijl je bij bewustzijn bent. Zo kan een kind bijvoorbeeld een onderscheid maken tussen de geluiden die door pappa en mamma gemaakt worden, en de geluiden van de auto en de stofzuiger.
,,Het primaire bewustzijn is wat ons allen verbindt, wat een verstandhouding tussen culturen mogelijk maakt, en waar een bron van een menselijk ethos te vinden is. Met dit primaire bewustzijn bedoel ik iets heel breeds wat je tegenwoordigheid van geest zou kunnen noemen. In het Engels wordt dat awareness genoemd: we merken op dat er iets aan de gang is, om je heen, en in jezelf. Dit bewustzijn lijkt op een open ruimte waarbinnen allerlei verschijnselen zich kunnen manifesteren.
,,Het spirituele aspect in dit verhaal gaat om wat ik 'levensbeaming' noem: je aanwennen om je zoveel mogelijk te openen voor hetgeen dat die dag aan het licht zal komen. Een van de situaties waarin we dat herkennen is 's ochtends vroeg als je wakker wordt. Je ziet aankomen aan het begin van de dag dat opstaan minstens met zich mee zal brengen dat je het een en ander te ervaren, te zien, te horen en te voelen krijgt. Maar wat er aan je bekendgemaakt zal worden, dat weet je niet. Daar kun je bang van worden.
,,Dan kun je ofwel kiezen om ten volle tot je door te laten dringen wat je geopenbaard wordt. Of je kunt in een van de twee valkuilen terechtkomen: de ene is verslaving, de andere verdringing. De manier van leven waarbij je probeert om je zoveel mogelijk open te stellen voor de werkelijkheid, noem ik 'levensbeaming'. En dat is het soort spiritualiteit waar ik over schrijf.
,,Voor zover mijn denken een religieuze dimensie heeft, is het de eerbied voor het manifestatieproces. Dat vind ik het grote mysterie. Als je 'ja' zegt tegen het leven, dan merk je gelijk ook dat er in het leven een heleboel dingen zijn waar je 'nee' tegen moet zeggen. Het betekent dus niet dat je alles wat zich manifesteert moet toejuichen of voor lief nemen. Je moet je realiseren dat je altijd, iedere keer, maar een gedeelte, een aspect, van de werkelijkheid te zien krijgt. De mogelijkheid dat je je vergist blijft er altijd.
,,Ook ik kan het dus bij het foute eind hebben. Maar als het gaat om dat soort uiterste dingen, zoals het manifestatieproces, daarvan kan ik mij niet voorstellen hoe ik me daarin zou kunnen vergissen. Want eigenlijk gaat het om uiterst eenvoudige, bijna tautologische en onweersprekelijke dingen die ik bedoel te zeggen. Waarheden als koeien dus eigenlijk. Laat ik het dan zo zeggen: we worden met werkelijkheid geconfronteerd, maar tegelijkertijd kunnen we inzien dat we de werkelijkheid altijd maar ten dele te zien krijgen.''
Geen opmerkingen:
Een reactie posten