Mystiek en maatschappelijke betrokkenheid?

Het thema van dit symposium is 'mystiek en maatschappij'. De werktitel was, toen ik achter laptop kroop om dit te schrijven: mystiek en maatschappelijke betrokkenheid.

Van deze workshop is die 'mystiek en maatschappelijke betrokkenheid met een vraagteken'. Waarom dat vraagteken, zult u zich afvragen. Dat is omdat dit een workshop is over Advaita Vedanta. In de Advaita neem je niets aan maar onderzoek je zelf. En dan is de koppeling tussen mystiek en maatschappelijke betrokkenheid niet vanzelfsprekend. Hier ga ik uitgebreid op in. Maar eerst, wat is Advaita Vedanta?

Ik volg hier de definiëring van Douwe Tiemersma.

'Het Sanskrietwoord advaita betekent 'de afwezigheid van tweeheid', 'non- dualiteit' (a-dvaita). Mensen kunnen zich gaan realiseren dat de hoogste werkelijkheid van het eigen zelf-zijn en die van wereld en kosmos identiek zijn.

In mijn eigen woorden. Er is geen verschil tussen jou en de ander. Wat jij ziet en ervaart ben jezelf. Alles is als een spiegel. Omdat we dat vaak niet zien zitten we geïsoleerd in onszelf, maken een verhaal over hoe de wereld er uit ziet, hoe de ander is. Maar die verhalen zijn slechts verhalen en nooit waar en altijd verschillend van de verhalen van je vrouw, man, kind, vriend of vriendin. Laat staan van iemand van een ander geloof of cultuur. Die verschillen zijn schijn maar worden als werkelijk ervaren.

Er was eens een leerling die bij een oude monnik op bezoek ging. 'Ik wil graag van u leren’, zei de jongeman tegen de monnik. De meester keek de monnik  scherp aan, schudde toen zijn hoofd en pakte een kopje dat hij vulde met thee uit een ketel, die aan het vuur hing. Hij stopte niet bij de rand, maar bleef doorschenken, totdat het kopje overliep. 'Wat doet u nu’, vroeg je jongen verbaasd. 'Als je kopje vol met thee zit, kan er geen nieuwe thee meer in’, antwoorden de wijze monnik. 'Zo is het ook met de mens. Als je hoofd vol opvattingen en gedachten zit, kunnen er geen nieuwe meer bij. Maak eerst je kopje met bestaande denkbeelden en opvattingen leeg en kom dan bij me terug.’

Douwe gaat verder …

'In de hoogste werkelijkheid zijn anderen en de wereld aanwezig in een sfeer zonder scheidingen. Om deze onuitsprekelijke sfeer aan te duiden heeft het woord advaita de voorkeur boven het woord eenheid, dat op iets zou kunnen duiden dat aan te wijzen valt en tegenover 'veelheid' staat. Verscheidenheid betekent geen gescheidenheid: ze gaat samen met non-dualiteit.

In de ervaring is dat wat je ervaart niet verschillend van jezelf die ervaart. Ervaring is ook zelfervaring. In de non-dualiteit ervan ben je zuiver zijn-bewust-zijn-geluk dat samenvalt met alles in het Onuitsprekelijke.'

Einde Douwe.

Dit is de kern. Dit is als je het zo hoort heel abstract. Maar concreet is hier: er is geen ander. Hier komen we de eerste keer op de maatschappelijke betrokkenheid. Binnen de Advaita is er geen georganiseerde betrokkenheid. Bij georganiseerde betrokkenheid kunnen veel zaken mis gaan. Nee, binnen de advaita is er sprake van een spontane betrokkenheid. Omdat er op momenten geen sprake meer is van de ander. Jij bent de ander bij het wegvallen van je Ik. Er is alleen nog zijn wat alles insluit, de ander en jezelf en de wereld. Komt er iets op je pad, dan help je niet met een doel, vanuit een moreel voorschrift, omdat je positief karma krijgt, uit mededogen, nee, je handelt omdat het verschil tussen jou en je medemensen, of de zwerfkat wegvalt, je valt samen met het totaal. Er is totaliteit, er is alles. Vrij vertaalt kunnen we dit ook Liefde noemen. De maatschappelijke betrokkenheid komt dus voort uit een weg naar binnen. De weg van het wegvallen van het gespannen ego wat uit is op eigen belang.

Zolang het ego nog dominant is kan hulp die gegeven wordt ontaarden in machtsmisbruik, zelfverrijking, verkrachting, subtiele dingen terugwillen voor onze hulp, scheve verhoudingen, frustratie (ik heb zoveel voor hem gedaan en nooit ….).

In veel religies is de maatschappelijke betrokkenheid opgelegd en werkt zo. Het dwingt parochianen te helpen. Het maakt de geholpenen afhankelijk van de religieuze organisaties. Nu is dit misschien nog wel zichtbaar voor veel mensen, maar als het subtieler wordt is het lastiger.

Echte hulp kan pas goed doen als er geen persoonlijke of organisatorische betrokkenheid meer bijzit. Anders maakt het zowel de geholpene als de helper slachtoffer.

Iedereen in Nederland wil rechtvaardigheid. Natuurlijk. Maar als we daar wat voor moeten inleveren komt dat anders te liggen. Geld inleveren kan wel maar dan moeten we wel als sponsor genoemd worden, of we voelen ons beter en ons ego wordt versterkt.

Structureel zaken in de wereld veranderen heeft dan ook de voorkeur. En hoe doe je dat? Door te kijken hoe het zit met jezelf. Wie ben ik? Hoe zit het met mij en mijn eigen neigingen? Een aantal mensen binnen de Advaita Vedanta hoopt misschien stilletjes dat door mensen te veranderen ze wel effectief de wereld veranderen al zullen ze nooit een doel stellen.

Een doel stellen zou betekenen dat er een concrete weg is. En binnen de Advaita is er geen concrete weg naar Liefde en Geluk toe. Omdat je het al bent maar door de sluiers van het ego niet ziet hoe mooi jezelf bent. Wat is het kenmerk van gelukkige mensen?

Osho zei ooit dat luie mensen geen gevaar zijn voor de wereld. Dat waren in zijn ogen de ijverige mensen, vooral de idealisten, vooral de mensen die de wereld willen veranderen. En dat is juist. Krishnamurti zei vaak dat elke oplossing van een probleem vele nieuwe problemen schept. Kortom, de weg naar binnen, naar jezelf is de weg zonder gevaarlijke bijwerkingen.

Bij hulp van alle religieuze organisaties moeten de bijwerkingen op de bijsluiter, van de Advaita niet.

Toen ik een keer bij een bijeenkomst van Mooji was, een van de grote leraren van deze tijd, vroeg hij ons, net als onze schoenen ook onze geest buiten te laten. Hij vroeg ons rustig te gaan zitten, stil te zijn en vooral te luisteren. Niet om alles te begrijpen met ons verstand, maar gewoon te luisteren en te kijken. Rustig te ontspannen. Hij zei: ‘Laat de geest naast de schoenen staan (je moet daar altijd je schoenen uitdoen en in een kastje zetten). Er is toch niemand die uw geest wil hebben dus voor diefstal van uw geest hoeft u niet bang te zijn. De diefstal van uw schoenen is voor anderen interessanter’.

Zo vraag ik u nu dus ook uw geest buiten te laten en te luisteren en te ontspannen. Kunnen we dat? Luisteren en ontspannen is één van de weinige dingen die u kunt doen. Als uw ego, in feite een spanning, een kramp, diep ontspant, kan die wegvallen. Dan blijft de Openheid over.

Advaita Vedanta valt onder de noemer non-dualisme. De mystiek is zeker belangrijk. Zo meteen een aantal gedichten van Ivo Wantola en een inleiding over ons bewustzijn, luisteren en mindstillness van Anthonie Hagen. Maar non-dualisme, het is ook een visie.

Douwe zegt hierover:

‘Als visie is het non-dualisme een mens- en wereldbeschouwing. Daarin worden de grenzen en scheidingen - tussen mij en de ander, lichaam en geest, de micro- en macrokosmos, subject en object, mens en God - gezien als aangeleerd en betrekkelijk. Deze non-dualistische visie is filosofisch uitgewerkt in de Advaita Vedânta, de Indiase stroming die uitgaat van de Upanishaden van de 8e-6e eeuw v.Chr. Ook in andere tradities, zoals het boeddhisme, het daoïsme, de joodse en christelijke mystiek en het soefisme is de non-dualistische visie aanwezig als hoogste waarheid’.

Tot zover Douwe Tiemersma.

Goed, wat betekent de Advaita in het dagelijkse leven, de mystiek en de maatschappelijke betrokkenheid?

In het gewone leven is het maken van scheidingen de oorzaak van veel onenigheid. Ruzie, discriminiatie, rascisme, anti-semitisme komt allemaal voort uit het onderscheid maken tussen mijn groep en jouw groep, onderscheid maken tussen jou en mij. Het ene mens komt heel makkelijk tegenover het andere te staan. Zeker als politici voor eigen gewin scheidingen willen bevorderen. Al zullen ze dat zelf eerder profilering noemen. Ze willen onderscheidend zijn. Een duidelijk profiel hebben. Dit klinkt alleraardigst maar is de oorzaak van veel conflicten. Het zorgt voor weinig maatschappelijke betrokkenheid. In tegendeel kunnen we wel zeggen. Wellicht kan het wel een betrokkenheid in eigen kring veroorzaken trouwens, alleen niet daarbuiten. De oplossing van problemen en het bevorderen van maatschappelijke betrokkenheid ligt eerder  in een totale relativering van de scheidingen. Het ligt in het ervaren van een groter geheel, in ervaren van het totaal. In ervaren van alles zijn. Het ook die ander zijn.

Het komen tot de Essentie van alles, waar de Advaita voor staat, wat in feite Goedheid is, wat in feite Liefde is, is het belangrijkste van wat er is. Niet als persoonlijke liefde of goedheid maar als de bron van alles, van wat het Leven is. Uit die onpersoonlijke Goedheid en Liefde komt die echte betrokkenheid voort. En als dat plaatsvindt binnen onze maatschappij noemen we dat maatschappelijke betrokkenheid. Maar in feite gaat deze betrokkenheid nog veel dieper.

PS Voor mensen die slecht kunnen lezen hier de oorspronkelijke versie die ik opname om te kijken of het een beetje klopte qua lengte en tempo. Hij wijkt iets af van de nieuwe versie.

Inleiding workshop om te luisteren.

Als toegift een paar foto's van ons symposium.

Het symposium had naast de sprekers op de foto ook nog 8 workshops en bijna 200 bezoekers.