Volgens de zenmeester hoeft het niet stil te zijn om stilte te vinden
Zenmeester Ton Lathouwers: ‘Zen is eigenlijk leren luisteren’.Beeld Jörgen Caris
Hoe helpt spiritualiteit bij het omgaan met onzekerheid? In de Maand van de Spiritualiteit vertellen mensen uit verschillende stromingen welk houvast hun overtuiging biedt. Vandaag: zenmeester Ton Lathouwers (88), die nog altijd zenretraites geeft.
“Ik ben streng katholiek opgevoed, met een vreselijke angst voor God en verdoemenis. Mijn angst voor de hel was groot: ik was ervan overtuigd dat ik het nooit goed genoeg kon doen, dus dat mij uitzichtloos lijden boven het hoofd hing. In 1970 – ik was toen hoogleraar Slavische letterkunde in Leuven – ging ik voor het eerst naar Japan. Ik had wel eerder gelezen over zen en meditatie, maar dat was boekenwijsheid. In Japan ontmoette ik mijn leraar Masao Abe en heb ik mij werkelijk op het zenpad begeven.
Zen is een stroming in het boeddhisme met een sterke nadruk op meditatie. Het gaat om stil worden, opmerken hoe die mallemolen in je kop maar doorgaat en luisteren naar wat er diep in je opkomt. Dat kan van alles zijn: een grenzeloos verlangen, twijfel, verwondering. Naar dat gevoel moet je luisteren, zelfs als het tegen je eigen logica ingaat. Zen is dus eigenlijk leren luisteren. Als dat je lukt, kun je als het ware opengaan. Het heeft ervoor gezorgd dat ik innerlijke rust heb gevonden, dat ik bevrijd ben van die enorme angst die ik in mij droeg.”
Anker
“Zen laat je inzien: stop met najagen. Dat drukt de houding van zen ook uit. Het gaat om wachten en waken, niet om grijpen en begrijpen. Het houvast zit niet in je ergens actief aan vastklampen, maar in openstaan om te ontvangen. Want het wonder is dat wanneer je stil en aandachtig bent, er iets naar je toekomt. Een verandering, een rust, een vertrouwen. Hoe dat precies werkt, valt niet te verklaren. En dat moet je ook niet willen. Je zou kunnen zeggen dat God dat Adam en Eva ook al probeerde duidelijk te maken: ‘Luister nou eens, geniet je te pletter, maar kijk uit dat je niet alles gaat verklaren want dan is het uit met het genieten. Dan wordt het leven koud en kil. Dan versteent het.’
Zaken als verwondering en liefde moet je niet stukpraten. Maar als ik toch een woord zou moeten geven aan wat ik in de zen gevonden heb, dan zou dat ‘genade’ zijn. Dat is een christelijk woord, maar het kent een oosters equivalent: prasadh. Dat betekent zowel ‘genade’ als ‘oneindig vertrouwen’, is dat niet prachtig? Prasadh gaat over wat niet meer uit je ‘ik’ komt. Dan zijn we geneigd te zeggen: dan is het dus ‘de ander’ of ‘het andere’. Maar als je dat zegt, zit je nog steeds in je ‘ik’ vast. Terwijl het bij prasadh juist niet meer om ik, maar ook niet om de ander gaat. Dat valt niet logisch te snappen. We kunnen hoogstens iets stamelen. En dan noem ik het maar ‘genade’.”
Citaat
“De eerste gelofte van het boeddhisme is: ‘Hoe talloos de levende wezens ook zijn, ze worden allen bevrijd’. Die onvoorwaardelijke solidariteit van de redding heeft mij zeer geraakt. Je vindt die gedachte trouwens ook op andere plekken, zoals bij Martin Buber en Dostojevski. Niemand zal achterblijven. Als de goeden al gered worden, dan worden de anderen zeker gered; voor hen heeft de Boeddha deze gelofte afgelegd. Met redden bedoel ik: de vervulling van ons verlangen om thuis te komen, innerlijke vrijheid te vinden.
In de zen noemen we dat ook wel ‘de vrede van het hart’. Die is niet alleen voor jou bedoeld, maar voor alles en iedereen. Het wordt nooit egoïstisch: als ik maar gered word. Nee, iedereen verdient dat. Tijdens mijn eerste gesprek met Masao Abe voelde ik me moreel mislukt, had ik innerlijk geen enkel houvast en voelde ik me nergens aanvaard. En toen zei hij tegen mij: ‘Je bent aanvaard, precies zoals je bent, precies hier en nu’. Die woorden hebben grote indruk op mij gemaakt. Het was een volledige acceptatie, met alle brokstukken erbij. Een acceptatie die zelfs ‘ja’ zegt tegen de onmacht, de verlorenheid, de verscheurdheid. Dat is een vorm van heelheid waarin het woord ‘heel’ nog oplicht in zijn oorspronkelijke betekenis: als ‘heil’.”
Tip
“Probeer elke dag even de stilte in te gaan. Ik mediteer zelf ’s ochtends en ’s avonds een half uur. Maar je kunt ook, op het moment dat je merkt dat je je op sleeptouw laat nemen door die computer in je hoofd, even één, twee, vijf minuten stilzitten en focussen op je adem. Het zal altijd iets met je doen, ook als je niets van zen afweet. Onthoud daarbij: om stilte te vinden, hoeft het niet stil te zijn.
Innerlijke stilte is altijd in jou te vinden, ook midden in de stad met lawaaiige buren. Mijn eerste meditatiesessie in Kyoto vond plaats onder een brug waar elke vijf minuten een metro overheen denderde. Dus probeer het maar eens. En als het niet meteen lukt om rust te vinden in de stilte: blijf vooral glimlachen.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten